Гэты горад… (урывак з рамана «Лесавічанка» Піліпа Пестрака)

Гэты горад, здаецца, прапахнуў наскрозь гісторыяй. Нешырокія цэнтральныя вуліцы з найбольш дробнымі дамамі, на якіх вапнавыя сцены пашчэрблены, дамы з іржавымі бляшанымі стрэхамі, пад якімі павіслі над вузкімі тратуарчыкамі балкончыкі, што быццам імкнуцца ўпасьці ўжо, - усё гэта стварае стракатую панараму нейкай зношанасці, старызны, набытай і перажытай пакаленнямі з даўных, даўных часоў.

Ад цэнтральнай плошчы пачынаюцца гэтыя стракатыя, абпаленыя летнімі днямі, прасякнутыя вогкасцю асенніх туманаў вуліцы. І магутны касцёл, як паднебны цуд, узвышаецца над імі недзе з пачатку 16 стагоддзя, сочыць пільным вокам за нараджэннямі і смерцямі гэтага людскога мурашніка – беларусаў, яўрэяў, палякаў, рускіх, літоўцаў, татараў, - мурашніка, што віруе бесперастанку на вуліцах – і ў гомане слоў, і ў прытоенай начной цішыні, каб не сціхалі жыццёвыя турботы.

Ад цэнтральных вуліц збягаюць у бакі тыя вузенькія, заўсёды зацемненыя вулачкі са слядамі задымленага сярэднявечча. Яны то прадзіраюцца праз гушчыню дамоў па роўнядзі, даўшы дзе-небудзь на павароце закругленую крывінку, то збягаюць у даліны між зборышча пацямнелых стрэх і стрэшак, што чым ніжэй, тым больш гуртуюцца, здаецца, без канца. Там, на вапнавых сценах і сценках, на пакрыўленых вокнах і акенцах, прыліплі надзейна, утульна налёты копаці і вулічнага пылу, да якіх можна дакрануцца часам толькі адзін ціхі сонечны праменьчык.

І вечарамі, пры цьмяным святле далёкіх ліхтароў, здаецца, што па іх снуюць не людзі, а цені.

Гэты горад… раскінуўся на ўзгорках, забрукаваных лабатым каменнем, над глыбокімі ручаінамі, што тонуць у кустах і дрэвах, невядома кім пасеяных. Вулачкамі, абсаджанымі хаткамі, што, як ластаўчыныя гнёзды, павісаюць на адхонах, ён спускаецца да быстрацечнага Нёмана. Яго імклівы, шырокі паток імчыць пад небам свае воды ў недалёкія, ужо ускраінныя, пескавыя, стромыя берагі, з якіх у люстраную плынь глядзіцца бор. За патокам хораша назіраць здалёк з берагавой страмніны. Берагавы загіб з борам цягне да сябе, як магнітам, каб павесці недзе далей у яшчэ нязнаныя прыгажосці. На страмніне, як з горнай скалы, далёка бачны бор. На ёй, утрамбованай каменнем і дзярном, ляжаць (не стаяць, а ляжаць) памяткі сівой, калісці збройнай, мінуласці – рэшткі цагляных, абаронных сцен замка, пабудаванага пры літоўскім князі Вітаўце, якога гісторыя назвала «вялікім». Толькі рэштка сцен… Яна здзіўляе сучаснікаў сваёй таўшчэзнасцю і моцай, заяўляўшай некалі на вечнасць. Асталіся толькі рэшткі… Вечным бывае, відаць, нешта іншае. Тут жа глядзіць з берагу ўдаль сам палац, белы, перароблены з «Вітаўтавага» мастацтва на дом царскіх афіцэраў – і таму абдае людзей казарменна-халодным воблікам. За яго тыльнымі сценамі зямля, парослая густа дрэвамі і кустамі, спаўзае далёка ўніз, ужо к гораду, да глыбокай дарожкі-сцежкі, якая віецца заадно з іскрыстай ручаінай – то хаваюцца абедзве ў кустаўі, то выбягаюць з яго, каб урэшце дабрацца да Нёмана. На такой вось надбярэжнай горнай плошчы маячыў некалі, абгароджаны таўшчэзнаю сцяною з цяжкаёмкіх прастакутных цагін, замак Вітаўта. Ён суроваю пагрозаю глядзеў на захад за Нёман, дзе набегамі палашылі пушчу рыцары-тэўтоны, да таго ўедлівыя і неадчэпныя, што Вітаўт вымушаны быў перанесці сталіцу з Вільні сюды, дзе абароннай моцай стаў яму ў дапамогу сіні Нёман. Недарма сюды многа пазней уцякаў ад шляхецкіх дзяржаўных пакут немалёваны польскі кароль з венграў Стэфан Баторый. Цішынёй і ўтульнасцю пахла яму тут – сярод пескавых узгоркаў і патаемных наднёманскіх пушчаў. Тут гранне паляўнічых рагоў рэхам разносілася ў дрымучым Наднямонні. Ад роздуму нараджаліся планы паходаў на праваслаўны царскі ўсход, а ў пушчы трафеямі клаліся мядзведзі. Тут хрыбет сярэдняй Літвы, як называлі тады беларускія землі. І не раз немалёванаму каралю залятала думка: што рабіць са спаборніцтвам Нёмана і Віслы, каму даць перавагу?..

Горад-кангламерат – шумлівы, турботны, з подыхам сваёй неспакойнай мінуласці. Адзнакі яе яшчэ дзе-нідзе асталіся жыць ў наваколлі. Нават адчуваецца яна на сонечных палявых дарогах, што віюцца на ўзгорках і далінах. Наш час шукае іх, каб заглянуць у даўнасць.

Друкуецца па: Пестрак Піліп. Збор твораў у пяці тамах. Том 5. Мінск, 1986. С. 5-7.