Палацава-паркавы комплекс у Свяцку з'яўляецца найбольш важным матэрыяльным сведчаннем дзейнасці рода Валовічаў на Гродзеншчыне. Нельга таксама ўявіць сабе развіццё гістарычнага турызму ў Гродзенскім раёне без аднаўлення гэтага каштоўнейшага помніка архітэктуры, аналагічнага якому няма на абшары ўсёй вобласці. Менавіта таму вывучэнне гісторыі Свяцка Валовічаў, пошук новых крыніц, з'яўляюцца актуальнай задачай не толькі для гісторыкаў і мастацтвазнаўцаў, але і для ўсіх тых асобаў і інстытуцый, якія плануюць прыняць удзел у адраджэнні палаца.

Працы па рэканструкцыі аб’екта матэрыяльнай нерухомай гісторыка-культурнай спадчыны “Комплекс Старога замка:” (шыфр 411Г000003, катэгорыя 1), што былі распачатыя ў 2015 г., маюць праводзіцца на аснове распрацаванай спецыялістамі і зацверджанай праектнай дакументацыі. Да таго, “Праектныя работы на матэрыяльных гiсторыка-культурных каштоўнасцях выконваюцца на падставе матэрыялаў навукова-даследчых работ” (арт. 113 п.2 Кодэксу аб культуры РБ). Гэта неабходна дзеля папярэджання неабгрунтаванага ўмяшальніцтва ў аб’ект спадчыны, а таксама дзеля пазбягання выпадковых і неабгрунтаваных аўтарскіх зменаў у аб’екце, што не грунтуюцца на яго вывучэнні.

12 снежня 1988 года на Беларусь прыехала афіцыйная камісія з суседняй краіны. Яе ўзначальваў дырэктар Каралеўскага замка ў Варшаве, прафесар Аляксандр Гейштар, гісторык. У склад дэлегацыі ўваходзілі: прафесар Тадэвуш Дзержыкрай-Рагальскі, антраполаг; доктар Марэк Квяткоўскі, гісторык мастацтвазнаўства; доктар Тадэвуш Поляк, рэстаўратар; прафесар Анджэй Загорскі, гісторык; магістр Яцэк Рулевіч, юрыст з Міністэрства культуры і мастацтва; доктар Збігнеў Пяноўскі, археолаг; рэдактар і публіцыст Збігнеў Сьвенх; рэдактарка і публіцыстка Аляксандра Згажэльска; фотаграфікі Адам Буяк і Эдвард Граховіч; консул Генрык Каліноўскі з Генеральнага Консульства ПНР у Мінску.

Аўтары большасці артыкулаў аб перазахаванні Панятоўскага ў 1938 годзе лічылі, што Вавэль – гэта найбольш адпаведнае месца для апошняга спачыну караля. У якасці аргумента яны адзначалі, што без рэформаў часоў Станіслава Аўгуста, без Канстытуцыі 3-га Мая, без росквіту навукі, адукацыі і культуры Польшча наўрад ці перажыла б расійскую няволю. Другая група – суровыя крытыкі – пагаджалася на кафедральны сабор св. Яна ў сталіцы. І толькі некаторыя, абсалютна непрымірымыя, падтрымлівалі ссылку Панятоўскага ў правінцыйны Воўчын.

У 1922 годзе разам з ксяндзом-пралатам Канстанцінам Будкевічам крыпту Станіслава Аўгуста наведалі сябры Польскай Рээвакуацыйнай Дэлегацыі: ксёндз-прафесар Браніслаў Усас, захавальнік фондаў Эрмітажа Мікалай Пятроўскі і доктар гісторыі Эміль Вежбіцкі. З уласнай ініцыятывы, без дазволу афіцыйных польскіх уладаў, яны даследвалі стан каралеўскага пахавання. У іх таямнічыя планы ўваходзіла... выкраданне труны з нябожчыкам.

Станіслаў Аўгуст узышоў на трон у нядзелю 25 лістапада 1764 года. Урачыстасці, згодна з тагачасным каранацыйным цырыманіялам, доўжыліся тры дні. Сойм дазволіў, каб яны прайшлі ў Варшаве, а не на Вавелі ў страдаўняй сталіцы Кракаве. Такое адступленне ад традыцыі адбылося ў гісторыі Рэчы Паспалітай двойчы. Абодва каралі мелі імя Станіслаў, і ў абодвух быў трагічны лёс. І Станіслаў Ляшчынскі, і Станіслаў Панятоўскі, у адрозненне ад іншых польскіх манархаў, былі пахаваны па-за межамі краіны.

Сення гэта стары, закінуты дом, прызначаны пад знос. Апошні на сваей часцы вуліцы. Але так было не заўседы.

Scroll to top