Зыгмунт Глогер. Частка ІІ. Далінамі рэк. Нёман (фрагменты)

Падсілкаваўшыся мы рушылі далей на поўнач шляхам Ягайлы з 1418 году. Ля правага берага, пад прыгожым ліставым лесам некалькі чалавек, па пас у вадзе хадзілі ў адзенні і лавілі рыбу. Густая сетка на дробную рыбу, якую яны ўжывалі, называлася волакам, таксама як над маёй роднай Нарвай.

Наогул Нёман нязручны для рыбалоўства i мае мала рыбакоў. У гэтым сэнсе ён абсалютная процілегласць да падляшскай часткі Нарвы (ад Суража да Візны), дзе амаль усе жыхары прыбярэжных вёсак маюць свае “чаўны” i удзень і ўначы займаюцца вынішчэннем рыбінага роду. Мы праплылі па Нёмане ўжо каля трох міль ад Горадні i толькі цяпер напаткалі першы рыбацкі човен і сетку. Човен быў такі ж, як старыя чаўны на Нарве, выдзеўблены з адной калоды дрэва, толькі глыбейшы i на абодвух канцах былі паўбіваныя штыркі, каб ухапіцца. На чоўне ляжала вясло, не такое стройнае як падляшскае альбо мазавецкае, карацейшае і шырэйшае, больш набліжанае да лапаты, на якой укладаюць хлеб у печ і на якой чараўніцы, у разуменні люду, ездзяць на лысыя горы на нарады з д’ябламі. Прычынай такой розніцы формаў можа быць большая хуткасць Нёмана.

На пясчаным узгорку, пры вусці рэчкі Гожы, ляжыць на правым беразе вёска Гожа. Яе закопчаныя стрэхі выразна супярэчаць назве. Гэтая старая сяліба можа і была калісьці Гожай, але хіба ў часы Вітаўта, які не раз скакаў трактам з Вільні да Гродна (a аднойчы, як кажа Длугаш, уся гэтая дарога заняла яму 24 гадзіны) або ў часы Казіміра Ягелончыка, які заснаваў тут касцёл, які пазней (у 1494 г.) абдараваў ягоны сын Аляксандр. Сённяшні дом божы быў змураваны не так даўно. Насупраць гэтай вёскі Нёман аплывае шырокі востраў, парослы асінавым ляском, ніжэй якога знаходзіцца другі невялікі астравок.

Каля вёсак Плябанскія i Пласкаўцы, на левым беразе, а таксама каля вёскі Яцвеж на правым, я зноў знайшоў крамянёвыя сляды дагістарычнага побыту чалавека над Нёманам. Назва Яцвеж надавалася паселішчам пруска-літоўскага племені яцвягаў, якія першапачаткова жылі на поўначы Падляшша, у ваколіцах сённяшніх Элка, Райгарада i Аўгустова, але пазней былі сілай адціснутыя з Польшчы i Русі, з над верхняй Нарвы, і шукалі прытулку ў роднаснай Літве. У пласце жвіру пад вёскай Плябанскія я знайшоў выкапнёвыя касцяныя рэшткі нейкага звера.

Яр Нёмана працінаючы непранікальныя глыбейшыя слаі суглінку, мае на сваіх схілах мноства крыніц. Вада ў некаторых такіх месцах капае са стромкага абрыву як дождж са страхі, a бераг, дзе сплывае гэтая вада, гразкі i непраходны. Там, дзе на пясчаным краі берага расце лес, зямля ссоўваецца і вымываецца з-пад каранёў, і некаторыя дрэвы пахіліліся над вадой, пагражаючы падзеннем у Нёман. Тыя старажытныя чорныя дубы на яго дне, пра якія нам расказвае Віктар, напэўна такім жа чынам стагоддзі таму зваліліся ў Нёманавыя глыбіні. У беднай на пашы мясцовасці, праз якую мы цяпер плывём, каровы i валы навучыліся брадзіць ля берагоў i апускаць галаву па вушы ў ваду, выцягваючы з яе рачныя водарасці.

Ужо пры заходзе сонца мы прыбылі ў Нямнова, дзе злучаецца з Нёманам праз раку Ганчу, прыгожы 20-мільны Аўгустоўскі канал, збудаваны ў 1824–1839 гадах, коштам некалькі сот мільёнаў злотых, выдадзеных з бюджэту Царства Польскага. Паколькі ўзровень вады каналу вышэйшы ад узроўню Нёмана на шаснаццаць локцяў, збудаваны тут статны трайны шлюз з чатырма вялікімі дубовымі брамамі. Тры ягоныя камеры на адцінку ад каналу да Нёмана, збудаваныя адна каля другой, такія прасторныя, што кожная з іх можа змясціць берлінку або віціну. Мы шкадавалі, што не прыбылі раней, калі з каналу на Нёман спускалі мноства плытоў з магутных блокаў драўніны, якую сплаўляюць гэтым шляхам з дзяржаўных аўгустоўскіх лясоў да Караляўца. Сярод цяністага саду, ля шырокай алеі, стаіць маёнтак чыноўніка каналу. Берагі каналу, як i яго пашырэнне пры найвышэйшым шлюзе, падобнае на порт, таксама абсаджаныя дрэвамі. Сцены шлюзавых камер збудаваныя са склюдаванай драўніны, a над адной з брам знаходзіцца развадны мост. Ад гэтых шлюзаў водны шлях каналам, азёрамі, Ганчай, Нэтай, Бобрай i Нарвай з Нёмана да Віслы, гэта значыць ад Нямнова да вусця Нарвы пад Нова-Георгіеўскам мае даўжыню 62 з паловай мілі.

У прыцемках мы вырушылі з Нямнова на начлег да карчмы, размешчанай насупраць Пералому. Ніжэй Сінявічаў мы мінулі вялікі востраў i тарфянік на левым беразе, вельмі цікавы тым, што ён цягнуўся ад берага і заходзіў даволі глыбока пад узровень нізкай цяпер вады ў Нёмане. Так прайшоўшы доўгім чэрвеньскім днём восьмую частку планаванага шляху да Коўны, мы высадзіліся пад вялікай сінявіцкай карчмой.

Яркае святло ў памяшканні карчмы ўказвала на тое, што гаспадары гэтага прыстанішча адзначалі пятнічным вечарам старажытнае свята Шабату. Адгалоскі шумнай малітвы дзясятка талмудыстаў не давалі спадзяванняў знайсці пад гэтым дахам ціхі адпачынак i вячэру. Перад карчмой гутарыла групка сялян, якіх я прывітаў па-хрысціянску, што дало ім пра нас добрае ўяўленне i было пачаткам размовы. Аднак у гэты ж момант з карчмы высунулася цікаўная жонка арандатара, у святочным парыку, на якім тырчаў яскравы чэпчык. За ёй праз высокі парог сенцаў карчмы паважна пераступіў сам арандатар у доўгім чорным жупане, панчохах і пантофлях, перапаясаны каляровай хусткай. Ён уважліва паглядзеў на нас i на нашы валізкі i, удаючы чалавека кемлівага, паведаміў, што добра ведае, што мы інжынеры па справах Нёмана. Пабачыўшы, як высока гэта званне нас ставіць у вачах арандатара, я кіўнуў галавой, пацвярджаючы яго здагадкі. Таксама кланяючыся, габрэй ветліва запрасіў нас да карчмы.

Розніца цяжкасці паветра звонку і ўнутры дому павінны была быць агромністай. Непрыемныя пары гарэлкі найгоршага гатунку спаборнічалі за першынства са смуродам шчодра спажыванай цыбулі. Дзіўна было, што ў гэтай атрутнай духаце змаглі выжыць і рухацца мільярды мух, i хіба таму гэтыя насякомыя не паўцякалі з карчмы, што яе вокны ніколі не адчыняліся. Паколькі шынок быў ў гэты момант домам малітвы, гаспадар правёў нас у “алькеж” – сваё спальнае памяшканне за шынком, якое на дадатак да ўсіх пераваг першага памяшкання была ідэальна цесным. Два ложкі з неабсяжнымі пірамідамі пуховай пасцелі пад накідкамі, падобнымі на балдахіны, настолькі займалі ўсю прастору алькежа, што ні на што іншае не было ўжо тут месца. Гасцінны гаспадар прапанаваў нам тут начлег i з нейкім абурэннем i здзіўленнем зірнуў на нас, калі мы спыталі пра якую-небудзь паветку з сенам або саломай для адпачынку.

Сена не было, хіба толькі ў гарбаце, якую мы пілі з зусім неблагімі шабатнімі прысмакамі. Калі я паклаў на стале кішэнны компас, абазнаны арандатар запэўніў мяне, што адзін прафесар з Караляўца, які год таму даследаваў Нёман (здаецца накіраваны прускім міністэрствам вайны), меў такую ж самую „мерку” для замераў глыбіні i бродаў гэтай ракі. Далей ён расказваў нам, што багаты жыхар гэтых мясцін Валовіч праектуе паравое суднаходства і, па словах арандатара, галоўная станцыя мае быць перад яго карчмой.

Як чалавек, які тануў, але выбраўся з-пад ільду на паветра, так і мы атрымалі падобнае задавальненне, выходзячы з карчмы пад зорнае неба цудоўнага вечара над Нёманам. Грудзі нашы прагна ўдыхалі холад ночы. Вялікая халодная раса пад промнямі месяца ахінула серабрыстым вэлюмам даліну ракі, прыбярэжныя лозы якой былі напоўненыя спевамі салаўёў i кваканнем жабаў, пераплеценымі з крыкамі водных птушак. Як жа не любіць гэтую прыроду, калі гэта ўсё такое блізка, такое роднае, узгадаванае сокамі гэтай зямлі i пахам гэтых палёў, i гэты люд вясковы з верай у прыдарожныя крыжы, са звычаямі і традыцыяй, з цяплом хатніх ачагоў.

Нягледзячы на стомленасць ад дзённай вандроўкі нам хацелася прагульвацца без канца i цешыцца відам наднёманскага вечара. Таму мы пайшлі невядомай сцяжынай паміж буйным жытам i зараснікам, якія кіпелі салаўінымі спевамі. Сцежка неспадзявана завяла нас у маляўнічы закуток на бераг невядомай ракі. Толькі цяпер я прыгадаў, што каля Сінявічаў упадае ў Нёман Чорная Ганчa. У шырокай шыбе вады адбіваўся сапфір яснага неба, усыпаны мільёнам зорак, а бляск месяца злучыў серабрыстым бліскучым мостам два супрацьлеглыя берагі ракі. Раптам з тоні, як дух літоўскай ундзіны, кінулася рыба. Такі ж від павінен быў мець перад сабой паэт, калі пісаў:
“Калі пад'язджаеш начною парою
І станеш да возера тварам,-
Мігцяць зоркі ў небе, мігцяць пад табою
Мігціць там і месяцаў пара”.

Чорная Ганчa бярэ пачатак з вядомага сваёй сялявай аднайменнага возера, якое ляжыць больш за дзесяць кіламетраў адсюль каля прускай мяжы. Далей рака гэтая цячэ каля Сувалак, праз вялікае Вігерскае возера i працінае вялізную, колішнюю Гарадзенскую, або так званую Перстунскую пушчу на поўнач ад якой праходзіў „запушчанскі тракт”. Назву Ганчы наіўна выводзяць ад слоў літоўскага князя Тройдзеня, які адступаючы перад мазурамі, стаў на левы бераг гэтай ракі і нібыта крыкнуў па-літоўску „gana cze! „ (хопіць тут), усталёўваючы па рацэ мяжу з Мазоўшам. Канешне, гэта дзіцячая казачка, так як усе аповеды пра паходжанне назваў ад выпадкова кім-небудзь нібыта прамоўленых словах. У мінулым стагоддзі падскарбі Тызенгаўз будаваў на Ганчы лесапільні i плацінамі падымаў узровень вады, для большай праходнасці ракі. Ці засталіся нейкія сляды – наўрадці.

Мы вырашылі выкарыстаць чароўную ноч і пераначаваць, захутаўшыся ў плашчы, у жыце над Ганчай. Але раса аказалася такой вялікай, што плашчы прамакалі, а жабы скакалі па носе, што зусім не было прыемна. Таму мы вярнуліся да лодкі, у якой начаваў наш лодачнік, які сцвярджаў, што калі не пільнаваць лодку, яе могуць скрасці сплаўшчыкі, бо ў іх водных звычаях забраць рэч, якая не навязаная і якую ніхто не пільнуе, не лічыцца крадзежам ці грахом. Нават пакінутую без нагляду тканіну на бельніку, не прымацаваную да зямлі, сумленне сплаўшчыка дазваляе забраць з сабой. Мы паспрабавалі заснуць у чайцы на хвалях Нёмана, але i гэта аказалася немагчымым – вясенняя ноч над вадой была халоднай. Мы ўсе званілі зубамі, хаваючы вушы ад спеваў дакучлівых салаўёў у недалёкім зарасніку. Віктар супакойваў, што калі ячмень пачне „вывіваць” каласы (прыкладна праз два тыдні), тады салаўі замоўкнуць і халодныя ночы абавязкова скончацца.

Густаў застаўся ў лодцы, я ж пайшоў шукаць начлег у гаспадарцы арандатара. У карчме я застаў новых i трохі падазроных турыстаў, якія самі налівалі сабе „сівуху” з кварты, бо гаспадар па прычыне свята не мог уласнаручна гэта рабіць. Да смуроду гарэлкі і цыбулі дадаўся яшчэ дым іх махоркі. Я папрасіў паказаць мне якую-небудзь стайню або вазоўню. Мяне правялі ў памяшканне ў другой палове дому, дзе мне прывіталі крыклівым хорам напалоханыя праўнучкі капіталійскіх збавіцелек, якіх жонка арандатара трымала тут жа за загародкай і, напэўна, выкормлівала на шмалец. Нездарма і ў Літва паўстала казачка, што гэтыя птушкі былі сімвалам Варпаса, паганскага бажка абуджэння. З другога кута памяшкання данасіліся нейкія заглушаныя стогны i цяжкае дыханне чалавека. Я пайшоў у карчму спытаць, што гэта значыць. Мне патлумачылі, што там ляжыць хворы хлопец, сын парабчанкі, якая працуе ў карчме, што хутчэй за ўсё жыць ён не будзе, бо ўжо ўсе сінявіцкія бабы вычарпалі свае лекі i паздымалі з яго сурокі, a ён трэці тыдзень уецца на пасцелі. Я вярнуўся і стомлены паклаўся на пасланую для мне пасярод памяшкання салому на глінянай падлозе, паміж гусямі і хворым хлопцам.

Я заснуў, але праз сон усё адно чуў стогны хворага, трывожныя крыкі гусей пры кожным маім руху або ад бегання пацукоў і куніц, якія таксама гаспадарылі ў гэтай хаце. У маёй соннай свядомасці паўставалі розныя мары і вобразы. Пры агідныя прамаўчу, згадаю толькі прыемнае. Замест старой карчмы стаяў нібы старадаўні маёнтак, a шляхетная душа захавальніцы гэтага ачага ахінала хворага сірату анёльскай апекай разумных думак, сэрца i хрысціянскага пляча. Былі гэты нібы ўспаміны з маіх дзіцячых гадоў, з-над Нарвы.

Калі я схапіўся з саломы, сонца ўжо ўзышло, хворы спакойна спаў, a напужаныя гусі яшчэ раз узнялі страшэнны крык, на што ўвайшоў наш арандатар. Ён напэўна меў раскошны шабатны сон пра тое, што за аказаную інжынерам гасціннасць атрымае станцыю для параходаў пад сваёй карчмой.

Цяпер я мог лепей разгледзіць гэтыя мясціны. Нёман разліваецца тут шырэй, a паміж яго сённяшнім рэчышчам i старыкам, над якім стаяла карчма, ляжаў вялікі востраў, парослы з боку сушы густой лазой, a ад Нёмана шыракалістым пустазеллем. Менавіта гэты лазовы гай быў домам для такога мноства салаўёў, якое я ніколі і нідзе больш у сваім жыцці не сустракаў. Салаўі мелі тут сапраўдны рай, бо знайшлі сабе за старыкам няўзятую крэпасць, на якую толькі з сумам паглядалі каты арандатара. Я ж заўважыў, што многія атожылкі гэтай лазы заканчваліся асаблівымі нарастамі, падобнымі на мініяцюрныя, памерам з грэцкі арэх, качаны капусты. Такія кветкі- нарасты, а насамрэч гнёзды, зробленымі насякомымі, я нідзе больш над Нёманам не знайшоў.

Амаль насупраць вусця Чорнай Ганчы, на пясчаных пагорках правага берага Нёмана, ляжыць вёска Пералом з драўляным, крытым саломай невялікім касцёлам, да якога толькі ў вялікія святы прыязджае ксёндз каб адправіць для парафіян набажэнства. Быў тут у XIV стагоддзі невялікі літоўскі горад, замак, а гісторыкі Літвы мяркуюць, што сённяшні Пералом згадваецца ў хроніцы Віганда як Перла, пад якой Эльнер, комтур крыжацкай Бальгі, сышоўся ў 1378 годзе на мосце ў крывавай бітве з літоўцамі.

Падсумаваўшы здабыткі папярэдняга дня, або ўсё што мы бачылі, чулі, знайшлі, намалявалі або запісалі, а таксама перажылі, палічыўшы вынік даволі паспяховым, мы вырушылі ў далейшы шлях. У Сінявічах, якія мы пакідалі, спала сям’я арандатара, маўчалі салаўі і толькі кукавала зязюля. Над Чорнай Ганчай ляжыць вёска Варвішкі, першая з сапраўды літоўскай назвай, якую мы сустрэлі на шляху ад Горадні. Канчатак -шкі адпавядае канчатку -іцы над Віслай і –ічы на Русі. Варона будзе па-літоўску варна, a назва вёскі паўстала хутчэй за ўсё ад таго, што жыла тут спачатку сям’я, галаву якой звалі Варона. Па-польску ад сыноў Вароны вёску назвалі б Уронавіцамі, па-літоўску ж назвалі Варвішкамі.

Каля Пералому мы бачылі мноства сажаняў прыгатаванага да сплаву на батах драўніны для апалу. Тое самае і каля варвішкаўскай карчмы, дзе па стосах дубовых клёпак i сасновых бочак для смалы, можна было здагадацца, што тут сядзіба бондара. Берагі Нёмана тут бязлесыя, пясчаныя, даволі плоскія і смутныя, асабліва паміж Гожай i Прывалкай, але далейшыя мясціны яшчэ маюць вялікія бары. Нёман месцамі сягае некалькіх сотняў крокаў ушыркі, і тады бывае плыткі каля берагоў, а пасярэдзіне мае мяліны. Калі з-за надзвычай плыткай вады мы не маглі ў адным месцы дабрацца лодкай да сушы i ужо збіраліся здымаць абутак, Віктар прапанаваў нам, што ён нас павыносіць на сваёй спіне, як кажуць дзеці „на барана”. Ён перанёс нас па чарзе без ніякага высілку. Гэтак жа Ясон падчас экспедыцыі арганаўтаў у Калхіду пераносіў Юнону ў вобразе старой бабы праз нейкую раку, згубіўшы пры гэтым, як сцвярджаюць старыя гісторыкі i паэты, адзін чаравік.

Чвэрць мілі ніжэй Пералому, каля малога астраўка мы селі на мяліне, або як кажуць плытагоны „на гаку”. Для нашай малой лодкі нельга гэта была назваць прыгодай, але для нагружаных віцінаў i батаў „гак” бывае сапраўдным няшчасцем. Калі большае судна з-за таго, што яго панясе цячэнне вады ці вецер, або з-за неасцярожнасці рулявога сядзе „на гаку”, а людзі не змогуць яго выштурхаць або тросам сцягнуць з мяліны, тады робіцца „ліхтуга” (ад нямецкага Leichtung – палягчэнне) г.зн. перагрузка часткі цяжару на іншае судна, звычайна меншы бат, кшталту шугалеі, які завецца з-за гэтага „ліхтанцам, ліхтанчыкам”. Такая перагрузка часта прыводзіць да вялікіх дадатковых выдаткаў. Каб не сесці „на гаку”, рулявы павінен уважліва трымацца „дарогі” (галоўнага цячэння), якую дасведчанае вока здалёк пазнае па паверхні вады. „Дарога” рэдка трымаецца сярэдзіны ракі, а звычайна перакідваецца ад берага да берага, утвараючы „бухты” i „калены”. У сумнеўных месцах i там, дзе „солы” менш бачныя, сплаўшчыкі для ўзаемнай перасцярогі ўтыкаюць на мялінах галіны, a на берагах, пад якімі ідзе дарога – звязку саломы. Галіну такую называюць „варай”, a звязку „вянком”. У другі дзень нашага падарожжа мы ўжо не былі на Нёмане пачаткоўцамі, бо як кажа літоўская прымаўка: „diena dieną mokin” – адзін дзень вучыць другі.

Каля вёскі Шабаны мы сустрэлі ў лесе смалярню, дзе некалькі чорных як камінары работнікаў мітусілася паміж грудамі вугалю, попелу і клубаў дыму. Выглядалі яны як негры ў дзікім амерыканскім лесе. Ніжэй Шабаноў мы мінулі рапу, якая ад Евы завецца „Явусі, Явуські”. Чаму ж наша прабабка Ева не мела такой халоднай крыві, як вада ў Нёмане, i сэрца такога цвёрдага i непарушнага як гэтая Явуся на Нёмане, можа дагэтуль род чалавечы не пакутаваў бы ад яе выгнання з раю.

Сляды дагістарычнага побыту чалавека мы шукалі сёння дарэмна. Я заўважыў толькі пад Шандубрамі сярод дзясятка раскіданых прыродай валуноў, адзін вялікі, трохвугольны, з плоскім верхнім бокам, як стол, або ахвярны алтар. Мясціны, праз якія мы плывём, былі паводле старога падзелу часткай Гарадзенскага павету ў Троцкім ваяводстве. Чорная Ганча лічылася этнаграфічнай мяжой у Аўгустоўскім павеце паміж Літвой і мазурамі. Але на абодвух берагах Нёмана сядзелі здаўна ў гэтых мясцінах русіны аж па Ганчу Белую, якую і Віктар таксама ўказаў нам як на народную мяжу ўласна Літвы. Русіны жывуць тут на неўрадлівай глебе, люд гэты тут незаможны, менш ад літоўскага працавіты i гаспадарлівы. Русіны ахвотна займаюцца выпальваннем смалы і дзёгцю, паляваннем, сплавам па Нёмане і Аўгустоўскім канале. Мужчыны носяць доўгія світы з хатняга, шэрага самаробнага сукна, абшытыя чорнай тасёмкай, якія запінаюцца на пятлічкі i гузікі такога ж колеру. Нагавіцы маюць альбо з такога ж самаробнага сукна, альбо з „парта” – грубай хатняй тканіны. Жанчыны носяць шэрыя „прыяцелькі” з самаробнай тканіны, або танчэйшыя сукенкі з паскам, пазбіраныя ззаду ў складкі. На нагах носяць неглыбокія чаравікі без абцасаў, а летам, у просты дзень люд звычайна, як ва ўсім краі, ходзіць босы.

Пры сустрэчы ўсе віталі нас выразам „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus!” і размаўлялі па-польску, але паміж сабой – на беларускім дыялекце з дамешкам літоўскіх выразаў і пальшчыны. Я запісваў некаторыя выказванні напатканых людзей. Напрыклад, дзякуючы, за падарунак казалі: „Niechaj Pan Bóg da panu długie panowanie”. Русін у параўнанні з мазурам больш пануры і песні яго амаль заўсёды смутныя. Вось прыклад мясцовага дыялекту ў вясельнай песні:

„Наехало госцікоў поўны двор,
Ай, зазнай, познай, каторы твой?
Што ў зелені, што ў чэрвені, то не мой,
Што ў сівеньку на вараненьку, то не мой,
Што за столікам і з пахолікам, то не мой”.

Акрамя смутных перажыванняў, якія найчасцей плывуць з прыгнечанага сэрца дзяўчыны, тутэйшы люд мае таксама жартоўныя песні. Напрыклад, адна з госцяў вяселля так жартуе са свата:

„Казалі: сват пан, пан,
А на нём саломен жупан,
Лукам апярэзаўся,
За шляхціца пісаўся,
А нагавіцы з кастрыцы,
А рукавіцы з мятліцы і г.д.”

У дажынкавай песні, якую спяваюць перад домам гаспадара, калі перадаюць яму вянок, вяскоўцы жартуюць з пана, пані i іх сям’і:

„A наша пані не рада госцям,
Схавалася з ягамосцем,
Плён нясем, плён i г.д.”

На пятай мілі на поўнач ад Горадні, ля вусця Белай Ганчы, люд пачынае размаўляць па-літоўску. Падобную моўную мяжу я сустракаў у Лідскім павеце над Дзітвой. Тут на стыку двух моў ляжыць пры вусці Белай Ганчы вёска Свентаянск, а далей Прывалка. У Бугедзе і Шабанах гаворка яшчэ русінская, а ў Шандубрах і Гердашах – ужо літоўская. І тут і там люд гаворыць таксама па-польску. Кабета на пытанне, як далёка да Прывалкі, адказала: „Нявельмі далеко”. Мяжа двух моваў не ўтварае тут аднак родавай мяжы двух плямёнаў. Кроў і мова гэта не заўсёды тое ж самае. Цэлыя стагоддзі працавалі над змяшэннем крыві плямёнаў над Віслай, Нёманам, Дзвіной, але значныя моўныя адрозненні засталіся i замацаваліся.

Прывалка была калісьці староствам, сёння гэта дзяржаўная ферма, якую арандуе пан Ян Пілецкі, заслужаны лекар з Друскенікаў. Звілісты Нёман раздзяляецца тут на два рэчышчы: старое і новае, утвараючы некалькі пясчаных астравоў.
Над вадой у стромкіх схілах берагу мы пабачылі тысячы адтулін з гнёздамі берагавых ластавак (Hirundo riparia L), якіх мясцовы люд называе берагулькамі. Адтуліны норак у зямлі, якія рыюць гэтыя птушкі, не маюць больш як тры цалі ў дыяметры i размешчаны так густа, што сцяна абрыву выглядае як рэшата. Над вадой кружлялі цэлыя хмары ластавак, якія з вясёлым шчабятаннем паляваннем на насякомых, і штоімгненна ўляталі да сваіх гнёздаў са здабычай для птушанят, а я не мог зразумець, якім чынам яны не памыляліся ў пазнаванні сваіх дамкоў. (...)

Пераклад з польскай мовы Сяргея Кузняцова.