Лявон Карповіч. Масты і Міланскі Эдыкт

храмы

Масты сёння-гэта менавіта Масты, яшчэ Масты Левыя і Масты Правыя. Першае пісьмовае згадванне ў 1486 годзе як мястэчка, якое ляжыць над Нёмнам, за 64 км на паўднёвы захад ад Гродна.

Сваё развіццё атрымала дзякуючы размяшчэнню на пераправе і важным у іншыя часы шляху, які злучаў Вільню з Кракавам. Праз Масты праязджалі Вялікія князі літоўскія і каралі. Па гэтай дарозе ішла жалобная працэсія на чале з каралём Жыгімонтам Аўгустам, які суправаджаў цела сваёй любімай жонкі Барбары Радзівіл. „У сонцы ці ў дождж, брнуў праз пыл ці гразь, праз вёскі ці мястэчкі. У кожным горадзе, ці мястэчку, ці вёсцы, зсядаў з каня і ішоў пешшу за карэтаю, я якой знаходзілася цела Варвары. Пагаджаўся ўжо за некалькі дзясяткаў міль ад Вільні ў Рудніках, Мастах, Алькеніках, каб сустракаліся яго паны літоўскія, каторыя далей складаюць яму таварыства",-запіша сведка.

План горада Масты, складзены на аснове Кнігі кадастраў эканоміі Гродзенскай (16 век). Царква Благавешчання ПРАСВЯТОЙ Багародзіцы пад нумарам 2

У 1529 годзе Масты запісваюцца як месца - “месца яго каралеўскай вялікасці". Горад плаціў ўнёскі ваенныя ў памеры 3 капы грошаў літоўскіх, у той час, калі Гродна ўносіла 180 коп, а Ваўкавыск-20. Прыкладна ў 1536 годзе Масты перайшлі ва уладанне каралевы Боны, якая пабудавала і абсталявала ў 1539 годзе касцёл Благавешчання ПРАСВЯТОЙ Багародзіцы. "Аб тым, што наша месца Масты з прыпісанымі да яго вёскамі пад нашым шчаслівым кіраўніцтвам і апекай з дня на дзень, усё больш і больш засяляецца, а людзі сюды наплываючыя, пазбаўленыя касцёла і не прыстойна і не так, як належыць жывуць, мы палічылі за наш абавязак паклапаціцца пра тое, каб народ шанаваў Ісуса Хрыста, нашага Збавіцеля, а ўсхваленне Яго кожны дзень множылася".

Адсюль пачынаецца гісторыя сувязі Мастоў з Эдыктам Міланскім (лац. Edictum Mediolanensium).

Касцёл, фундаваны праз Бону, захаваўся да часоў ваенных, званых "патопам". Згодна з наведваннем касцёлаў у 1655-1661 гадах ксяндзом Слупскім "Храм спалены падчас нашэсця (маскоўскага) , цяпер на стайню, хутчэй, падобны, хоць у ваколіцах шмат лясоў". Касцёл, але ўжо пад назвай Святога Яна Хрысціцеля, быў адноўлены па загадзе караля Аўгуста III у 1758 годзе (падаецца таксама год 1710 або 1740). Касцёл было 35 метраў у даўжыню і 17 у шырыню, 12 у вышыню. Былі ў ім абразы: Святога Яна Непамуцкага, Вострабрамскай Божай Маці і Збаўцы. Быў рэканструяваны дзякуючы намаганням ксяндза Антонія Баліцкага, тагачаснага пробашча парафіі. Апошняя рэканструкцыя старога драўлянага касцёла мела месца ў 1923 г.

Касцёл Святога Яна Хрысціцеля ў Правых Мастах. 1920 год.

Вядомыя імёны пробашчаў: 1673-1674 – ксёндз Жыгімонт Себячыцкі, каля 1739-1740 – ксёндз Антон, ВАЛіЦКі, каля 1770 – ксёндз Рыгор Княжэвіч, 1835-1836 – ксёндз Іпаліт Іваноўскі, 1859-1860 - ксёндз Павел Схнатэвіч, 1859-1860 - ксёндз Ян Камінскі, 1863 - ксёндз Андрэй Чаповіч, 1871-1872 - ксёндз Антон Палітоўскі, 1885-1889 - ксёндз Іосіф Сарока, 1891-1892 - ксёндз Ян Масйюліс, 1904-1905 гадоў - ксёндз. Аўгустын Весялоўскі, 1921-1927 - ксёндз Мечыслаў Радзішэўскі, , 1933-1950 - ксёндз Марцін Вандалоўскі.

Вітальд Kaрпыза называе яшчэ некалькі парафіяльнымпрабошчаў: ксёндз Жыгімонт Лібечыньскі, ксёндз Язэп Уладыслаў Сарасек., ксёндз Ян Яновіч, ксёндз. Зянон Варатынец, ксёндз Ян Пшыбыньскі.

Пробашч парафіі Масты Андрэй Чаповіч быў начальнікам акруговым у Студзеньскім Паўстанні 1863 г. Успамінае аб ім ксёндз біскуп Пётр Кубіцкі: „Заблоцкі, Сільвестровіч і Урублеўскі казалі, што, калі стваралася паўстанцкая арганізацыя, ксёндз Андрэй Чаповіч настаяцель прыходу Масты, быў спачатку начальнікам акруговым. Калі ж Заблоцкі быў прызначаны камісарам вайсковага, тады ксёндз Андрэй Чаповіч стаў яго намеснікам, і ён паехаў з дэлегацыяй у Ваўкавыск, каб абраў новых людзей да прыняўшай прысягу там арганізацыі. Ксёндз Андрэй Чаповіч затым схаваўся і губернатар загадаў судзіць яго завочна. Прыгаворам быў засуджаны да ссылкі ў Арэнбургскую губерню ".
У 1901 годзе Царква поўнасцю адрэстаўрыраваны.
Язэп Палубятка, пісьменнік з Мастоў, піша, што ў 1939 годзе побач з касцёлам бальшавікі расстралялі святара. У 1960 годзе адбылося знішчэнне савецкімі ўладамі драўлянага касцёла.

Авансаванне мястэчка Масты да статусу горада вырашыла пабудаванне тут у 1927 г. заводу фанеры братоў Канапацкіх ў старажытных Зельвянах, аддаленых ад Мастоў на 6 км. Сёння ўся плошча з Зяльвянамі і аддаленым на 4 км вакзалам забудаваная і утварыла горад Масты. Завод фанеры наведаў пісьменнік Мельхіор Ваньковіч, апісваючы яе красамоўна у артыкуле "Скрынка з Сінгапуру".

Так утварыліся трое Мастоў: Масты, Масты Левыя і Масты Правыя. Касцёл, фундаваны каралевай Бона размяшчаўся ў цяперашніх Мастах Правых.

Новы касцёл Яна Хрысціцеля ў Правых Мастах

Новы касцёл з чырвонай цэглы з асаблівасцямі неабараковага стылю пачалі будаваць паводле праекта архітэктара Бабкова (галоўны інжынер -Проніч, інжынер - К. Станкевіч). Асвячэнне закладнога каменя здзейсніў апостальскі нунцый у СССР арцыбіскуп Франчэска Каласуона (Francesco Colasuonno) ў 1992 годзе, а ў 1993 годзе адбылося асвячэнне як касцёла Святога Яна Хрысціцеля.

Гэта аднавежавая з трыма навамі магутная базіліка. Фасад вянчае двухузроўневая (васьмярык, які вырастае з чатырохвугольнай асновы) вежа пад высокім купалам (новы дах пабудаваны ў лістападзе 2004 г.), але функцыю званіцы выконвае не яна, а металічная канструкцыя, усталяваная побач з касцёлам.

Зала малітоўная падзеленая трыма парамі круглых калон на тры навы (цэнтральная вышэйшая за бакавыя) і пакрытая плоскім перакрыццём бетонным. Упрыгожваюць галоўны алтар Святога Яна Хрысціцеля і бакавыя кампазіцыі алтарныя злева - стыгматы Святога Францішка, справа - Свяцейшае Сэрца Ісуса. У 2008 г. быў пабудаваны новы галоўны алтар па ўзоры алтара з старога касцёла. У цяперашні час у касцёле працягваюцца працы, звязаныя з аднаўленнем бакавых алтароў.

Галоўны алтар. 1920 год.

Але што звязвае касцёл ў Мастах Правых з Эдыктам Міланскім за выключэннем, вядома, што мы, хрысціяне? Міланскі Эдыкт, назва абвяшчэння, якое забяспечвае свабоду веравызнання, між іншым, хрысціянам з ініцыятывы імператара Канстанціна Вялікага і імператара Ліцыніюша (Licyniusza) у 313 годзе ў Мілане. Эдыкт гарантаваў хрысціянам поўную свабоду веравызнання (заканчэнне ганенняў), дазваляў пераход у хрысціянства ранейшых паслядоўнікаў рэлігіі рымскай і звяртаў Касцёлу ўсе канфіскаваныя храмы і маёмасць. У тым жа годзе Эдыкт уступіў у сілу таксама на Ўсходзе.

Міланскі Эдыкт называюць яшчэ Міланскім прарывам.
Прарыўнасць Міланскага Эдыкта не выклікае сумнення, - з моманту, калі публічна прагучалі словы: мы вырашылі (...) хрысціянам і ўсім даць поўную свабоду вызнаваць рэлігію, якую хто пажадае, і нікому нельга забараніць свабоду рашэння, калі думка сваю схіліць да рэлігіі хрысціянскай або іншай рэлігіі, якую сам за найбольш прыдатную для сябе вырашыць, нічога ўжо не магло застацца так, як раней.

Канчаткова скончыўся паганскі свет - уладыка, імператар свету, адкрыў яго дзверы для Духа Святога. У выніку ахвяравання хрысціянам поўнай свабоды веравызнання і дзейнасці, Хрыстовае Евангелле магло канчаткова змяніць свет, несучы яму цывілізацыю любові, праўды, дабра, прыгажосці і справядлівасці.

Усе без выключэння паслядоўнікі Хрыста павінны ва ўдзячнай памяці захоўваць год, 313 і чалавека, які даверыў іх Богу, хоць сам у Яго не верыў, і ён паслухаўся голасу Касцёла, не гледзячы на тое, што не быў яго сябрам.

Гэты ўчынак ўдзячнай памяці зрабіў у 1913 годзе ксёндз Язэп Уладыслаў Сарасек. У Правых Мастах, каля новай царквы стаіць абеліск, узведзены ў 1913 годзе з нагоды 1600-ой гадавіны Міланскага Эдыкта. На абеліску на польскай мове напісана:

W tym znaku
Zwyciężysz
+
313 – 1913
1600 letnia
JUBIELEUSZOWA
pamiątka edyktu
Mediolańskiego
---
Pos. paraf. Mostowcy
Ksiądz J.-W. SAROSIEK

(У гэтым знаку пераможаш; 313-1913; 1600 гадовы юбілейны памятны знак Міланскаму Эдыкту; пастамент парафіі Мастоўскай; ксёндз Язэп Уладыслаў Сарасек.)

Абеліск у Правых Мастах , пастаўлены ў 1913 годзе з нагоды 1600-ой гадавіны Міланскага Эдыкта.

Першапачаткова гэты знак быў пастаўлены каля старога касцёла. Прастаяў ўсе войны і ўлады. І, нават, пасля разбурэння касцёла, калі на яго месцы пабудавалі магазін, помнік, аднак, стаяў толькі ўжо побач з амбулаторыяй. Помнік пашкоджаны дрэвам, якое ўпала на яго ў час навальніцы. Калі быў пабудаваны новы касцёл, помнік быў перанесены на яго тэрыторыю, і сціпла ўсталяваны ў куце каля агароджы. У савецкі час помнік захаваўся, відаць таму, што ніхто не ведаў, хто і з якой нагоды яго паставіў. Варты ўвагі з прычын вялікага фундаментальнага значэння Міланскага Эдыкта, і што існуе больш за 100 гадоў і з'яўляецца адзіным у Беларусі, а, мажліва, ва ўсім свеце.