• Слаўныя імёны

Pośród znanych poza granicami naszego miasta znakomitych grodnian wybitne miejsce zajmuje osoba Piotra Szumowa – człowieka, który zostawił po siebie ślady jako w historii Grodna, tako i w historii sztuki światowej. Jeden z czołowych działaczy ruchu socjalistycznego w Grodnie na początku a później znakomity fotograf paryski Piotr Szumow jest słabo znany i mało wspominany w jego ojczystym mieście.

Piotr Szumow urodził się w 13 marca (starego stylu) 1872 roku w Grodnie. Ojciec Piotra Iwan Andreewicz Szumow (ur. 1842) był rosyjskim dworzaninem, przysłanym do guberni zachodnich w 1864 roku. Ukończył on Moskiewską Szkołę Powiatową, uczył się w Moskiewskim Seminarium Duchownym. Jednym słowem był to typowy urzędnik-rusyfikator, których wiele przysłano na nasze ziemie po stłumieniu Powstania Styczniowego. Przy tym zajmował on dosyć wysokie stanowiska w hierarchii urzędniczej. Mieszkając w Grodnie od 1870 roku był on buchalterem a później urzędnikiem do spraw nadzwyczajnych Urzędu Majątków Państwowych. W roku 1884 rodzina Szumowych mieszkała przy ulicy Sadowej (Orzeszkowej) w domie Chomiczewskiego. Bez wątpienia wychowywał się mały Piotr w atmosferze szowinizmu rosyjskiego ale śmierć ojca w roku 1884 skomplikowała życie materialne rodziny i z pewnością pokazała Szumowu życie niższych warstw społecznych.

 

W 1892 roku dwudziestoletni Piotr Szumow otrzymał Świadectwo Dojrzałości w którym zapisano mu, że w ciągu dwunastu lat uczył się w gimnazjum w Grodnie, ostatnią, ósmą klasę, skończył w ciągu jednego roku i czasie nauczania się w gimnazjum miał wydatne zachowanie – to znaczy żadnym czynem przyszły rewolucjonista w nim się jeszcze nie przejawił. Ukończywszy edukacje w gimnazjum w Grodnie Piotr Szumow wyjeżdża do Sankt Petersburgu zaczynając tam studia w tamtejszym Instytucie Technologicznym. Formalnie Szumow był studentem tego Instytutu od października 1892 od czerwca 1894 roku.

Mianowice w Petersburgu Piotr Szumow po raz pierwszy spotkał się z ruchem socjalistycznym. Co sprowadziło syna wysokiego urzędnika na szlak rewolucji – jest zagadką. Z pewnością jakiś wpływ okazało na niego ojczyste miasto, gdzie on codziennie widział jak krzywdzą ludzi „nieruskich” narodowości – Białorusinów, Żydów, Polaków, widział jak wyzyskują biednych pracowników właściciele wielkich fabryk. W dodatku umiał krytycznie spojrzeć na historię Rzeczy Pospolitej, znękanej wewnętrznymi chorobami, ale ponad wszystko podstępnie rozerwanej przez agresorów. W Petersburgu Piotr Szumow zaczął aktywnie pracować w kołach socjalistycznych, nawet przechowywał przez jakiś czas nielegalną bibliotekę studencką. Ale do więzienia carskiego Piotr Szumow po raz pierwszy trafił w Grodnie.

Na początku lat 90-ch XIX st. w Grodnie nie istniało żadnych organizacji, które by walczyli o interesy prostych robotników. A umowy pracy robotników miasta były bardzo ciężkie. Tytoniową fabrykę Szereszewskiego nazywano nawet wielkim cmentarzem robotników. Nie było wypłat emerytalnych, po chorobie i po wypadkach, a dzień pracowny sięgał 15 godzin w dobie.

Edukowani grodnianie starali się pomoc cierpiącym biedę i podjęli kroki w sprawie organizacji walki robotników o swoje prawa. Byli to lekarz wojskowy Sergiusz Galun, mieszczanie Piotr Baar i Martyn Bierzin a także student z Petersburgu Piotr Szumow. Na początku sierpnia 1894 roku socjaldemokraci Grodna zebrali się na swoje pierwsze spotkanie. Byli to bardzo naiwni ludzie o ile nawet dobrze nie przestrzegali zasad konspiracji. Śledzono ich a ich rozmowę posłuchał żandarm, który siedział na drzewie przy otwartym oknie. Po zebraniu wszystkich aresztowano i wsadzono do aresztu. W wyniku śledztwa najbardziej ucierpiał kierownik koła Sergiusz Galun. Po więzieniu został wysłany do Rosji.

 

20 mają 1895 roku P. Szumow był wyzwolony z więzienia, ale wzbroniono mu w ciągu dwóch lat wyjeżdżać poza granicy Grodna, skonfiskowano dokumenty i organizowano kontrole policyjną. Jak pisał Bronisław Szuszkewicz, była to tragiczna pomyłka władzy o ile całą swoją energię skierował Piotr Szumow na organizację koła socjaldemokratycznego w Grodnie. 

We wrześniu roku 1896 Piotr Szumow prosił o zdjęcie z jego osoby kontroli policyjnej i wtedy mu odmówiono. Jednak w następnym 1897 roku kontrola była zdjęta i Szumow otrzymał swoje osobiste dokumenty, mogąc dalej kontynuować edukację. O ile wzbroniono mu mieszkać w Petersburgu i okolicach stolicy Imperium Szumow w roku 1898 wstąpił do Instytutu Technologicznego w Charkowie, od razu na trzeci kurs wydziału chemii. Ale robota rewolucyjna chyba tak już jego opanowała że w lutym 1899 roku został z Instytutu zwolniony. Na tym się skończyła jego systematyczna uniwersytecka edukacja.

Piotr Szumow szybko organizował około siebie robotników i inteligencję poglądów postępowych. W tych czasach istniała pewna niechęć pomiędzy przedstawicielami różnych narodowości – Żydzi byli przekonani, że Polacy „nie zdali egzaminu” w roku 1863, a Polacy krytykowali Żydów za prace na korzyść gospodarki Rosji i wzmocnienia ekonomiki Carskiej Rosji. Rosjanin Szumow połączył wszystkich w walce z caratem. Pośród uczestników jego koła była i Kejła (Katarzyna) Łapin – córka bogatego grodzieńskiego żyda, która po łatach zostanie żoną Piotra Szumowa.

Jesienią 1899 roku udało się organizować pierwszy wielki strajk na fabryce tytoniowej. Władze aresztowali więcej niż 90 człowiek, pośród nich był i Szumow. Niebawem Szumowa wypuszczono. Ogółem w latach 1894 – 1907 on był aresztowany sześć razy i spędził cztery lata w więzieniu.

Piotr Szumow działał śmiało i zdecydowanie, a jednak już był bardzo ostrożny o czym świadczy cały szereg jego pseudonimów - „Perec”, „Pejsach”, „Litewski”, „Piotr Iwanowicz”, „Bolesław”. Szumow był jednakowo szanowany przez robotników różnych narodowości najpierw dlatego że nie robił żadnej różnicy pomiędzy Polakami, Żydami, Rosjanami i Białorusinami, twierdząc, że wszyscy jednakowo cierpią w niewoli carskiej. Pod koniec lat 90-ch XIX wieku przyłączył się on do Polskiej Partii Socjalistycznej. Rosjanin który kierował prawdziwym internacjonałem w ramach polskiej politycznej partii – była to naprawdę niezwykła w tych czasach sytuacja. Mianowicie w czasie aktywniej pracy w PPS Piotr Szumow zapoznał się z Józefem Piłsudskim.

Praca, którą prowadził Szumow na czele grodzieńskiej organizacji PPS była ogromna. Organizował koła nauczania się języka polskiego wśród robotników żydowskich, przeprowadził zjazd robotników żydowskich – członków PPS, przyjął do partii wielu gimnazistów grodzieńskich, prowadził agitację w szeregach garnizonu rosyjskiego.

Walki, areszty i represji. A ponad wszystko trzeba było jeszcze żyć. A Piotr Szumow miał na utrzymaniu swoją wdową matkę i siostrę z czworgiem dzieci. Zarabiał głównie korepetycjami w różnych bogatszych rodzinach, gdzie go też szanowano, nie patrząc na jego poglądy socjalistyczne. Ciekawym jest tu odznaczyć że w tym czasie mieszkał w Grodnie jeszcze jeden Sumow – Andrei Iwanowicz, zapewnię rodny brat Piotra Szumowa. Urodził się w roku 1865, też uczył się w gimnazjum w Grodnie i od 1897 roku pracował w tym samym urzędzie co i jego ojciec. W 1908 roku zajmował ważne stanowisko w urzędzie policji miasta Słonim. Faktycznie miał miejsce zwyczajny dramat życiowy – jeden brat walczył o wolność robotników wszystkich narodowości, drugi służył zgniłemu reżimowi carskiemu.

Po nieudanej Pierwszej Rewolucji Rosyjskiej lat 1905 – 1907 Piotr Szumow stanął przed niebezpieczeństwem trafienia do więzienia na długie lata. Wraz z żoną decyduje się na emigrację. W 1908 roku Piotr Szumow już jest w Paryżu. Spotyka tu swojego przyjaciela Jana Strórzeckiego – socjalistę i emigranta z Rosji. Strórzecki pracował fotografem i to wyznaczyło dalszy los Szumowa, który też zaczął się uczyć fotografii. O ile Szumow studiował chemię i miał dobre wykształcenie humanistyczne – był w stanie połączyć bardzo dobrą jakość zdjęć i artystyczność ich wykonania. I w roku 1911, mając już dobre doświadczenie i kilkudziesięciu klientów z paryskiej bohemy artystycznej Piotr Szumow zdecydował się na otwarcie własnej majsterni fotograficznej. Najważniejszym klientem Piotra Szumowa został znakomity Auguste Rodin – malarz i rzeźbiarz francuski, współtwórca i jeden z czołowych przedstawicieli impresjonizmu. Od 1908 roku aż do śmierci mistrza Piotr Szumow zrobił kilkaset jego zdjęć – w majsterni w czasie pracy, w gabinecie, przed pochowaniem. Zdjęcia Auguste Rodina zrobione Piotrem Szumowym – wyłącznie ważna kronika życia tego wielkiego malaża. 

 

Lata 1920-te – najlepsze lata Piotra Szmowa jako fotografa. Ze zniszczonej wojną domową Rosji przyjechali emigranci – naukowcy, pisarze, polityki, malarze. Wszyscy oni bardzo lubili fotografować się u Szumowa. „Jestem Panu bardzo wdzięczny za moje zdjęcia pełne życia i ekspresji,” - pisał do Szumowa w roku 1927 Marc Chagall. W zachwyceniu od jego zdjęć byli Włodzimierz Majakowski, Borys Sawinkow, Marina Cwietajewa, Albert Einstein, Anatole France.

 

 
Eksperymentował ze światłem, wymyślał nowe techniki fotografowania, naprawdę otworzył nową stronę w historii fotografii. Piotr Szumow robił cudowne reprodukcję arcydzieł malarzy francuskich za co otrzymał medal brązowy Francuskiego Towarzystwa Fotografów. W roku 1925 Piotr Szumow stał złotym medalistom wystawy sztuki w Paryżu.
Kryzys ekonomiczny 1929 roku bardzo negatywnie odbił się na pracy majsterni Szumowa. Zamówień było co raz mniej i Piotr Szumow zmuszony był zamknąć salon fotograficzny. Kilka razy odwiedziwszy Polskę Szumow zdecydował się przenieść się do kraju. W 1934 roku z ciężkim sercem wyjechał z Paryżu wraz z żoną i synem. Szumow zamieszkał w Łodzi i chyba nigdy już nie odwiedził Grodna. Najwyższym uznaniem jego zasług w czasach walki w szeregach PPS stało nagrodzenie go Krzyżem Niepodległości. Zmarł Piotr Szumow 25 czerwca 1936 roku i został pochowany na cmentarzu Ewangelickim w Łodzi. Po śmierci męża Kejła Łapin wyjechała do Grodna i zgineła w getcie grodzieńskim w czasie wojny.

 

Tak wygląda krótka kronika życia tego wybitnego człowieka. Zrobione przez niego zdjęcia przechowują się teraz w wielu muzeach i agencjach fotograficznych świata, są drogo sprzedawane na aukcjach dzieł sztuki. Z pewnością przychodzi czas żeby i ojczyste miasto uszanowało osobę Piotra Szumowa – wybitnego rewolucjonisty i mistrza fotografii.

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł