На працягу канца XVIII - XIX стагоддзяў расійскія яўрэі заставаліся ў непаўнапраўным становішчы "паўграмадзян", якое перашкаджала актыўнаму ўдзелу ў грамадскім жыцці краіны. Для іх існаваў толькі адзін варыянт палітычнай дзейнасці — праца ў органах мясцовага самакіравання. Прыём падданых іўдзейскага веравызнання ў склад магістратаў і мясцовых дум дазволіла яшчэ Кацярына II, знізіўшы, праўда, іх долю да 1/3 незалежна ад колькасці яўрэяў у населеным пункце. Нягледзячы на ўсе абмежаванні, яўрэі пакінулі свой след у палітычнай гісторыі Гародні.

ДА ЧЫТАЧА

Героямі гэтай кніжкі з'яўляюцца прадстаўнікі знікшай і многімі забытай цывілізацыі — яўрэі мяжы аселасці. Яна ўкладзена з невялікіх нарысаў, якія распавядаюць пра лад жыцця гарадзенскіх яўрэяў у канцы XVIII пачатку ХХ стагоддзя. І хаця на яе старонках шаноўнаму чытачу сустрэнуцца дакладныя лічбы і цікавыя факты, няхай ён не шукае тут поўнай характарыстыкі побыту яўрэйскай суполкі ў Гародні.

У апошняй чвэрці XVIII - пачатку ХХ стагоддзя яўрэі Расійскай імперыі захоўвалі абшчынную арганізацыю, на чале якой стаялі органы мясцовага самакіравання - кагалы. У адпаведнасці з роляй, якую яны адыгрывалі ў грамадстве, утвараючы па сутнасці яўрэйскую “дзяржаву ў дзяржаве", кагалы былі названы Шугуровым “талмудычна-муніцыпальнымі рэспублікамі”. Адна з галоўных функцый кагалу - гэта кіраванне яўрэйскай супольнасцю.

Короткая история гродненского лагеря российской армии времен Северной войны оставила в истории Гродно много как материальных, так и нематериальных следов. Например, аж до Второй мировой войны несколько улиц города, современные Василька и Карбышева, носили название Под окопами, Под валами, Подвальская, а некоторые улицы, например Павловского, повторяют линию российских укреплений начала XVIII в.